Regionalizm w kulturze Ziemi Wejherowskiej, Maciej Tamkun
Jednym z najważniejszych zadań, jakie stają przed menedżerami kultury, jest dotarcie do jak najszerszych i najbardziej różnorodnych kręgów odbiorców. Ten krąg na Kaszubach jest bardziej wymagający i bogatszy o ofertę regionalną. Bo przecież Kaszubi, to ludzie pięknie dumni ze swojej przynależności etnicznej, wreszcie wyzwoleni od ucisku ideowego i od zasłony odrzucenia narodowego.
Kultura szeroko pojęta, w sferze oddziaływania, posiada moc dwubiegunową. Są to oczekiwania odbiorców i z drugiej strony kreacja obiektów kulturotwórczych. Istnieje ścisła korelacja między odbiorcą a kreatorem, ta zależność daje dopiero dobre skutki, jeśli jest we właściwych proporcjach wyważona. W Wejherowie w kreowaniu kultury prym wiodą Filharmonia Kaszubska i Muzeum Piśmiennictwa i Muzyki Kaszubsko-Pomorskiej.
W powiecie wejherowskim, podobnie jak i na całych Kaszubach, bardzo ważnym motivum jest czynnik regionalny. Regionalizm kaszubski wyrósł z potrzeby obrony tego, co nasze, rodzime i narodowe, i był wyrazem walki z polityką wynaradawiania społeczeństwa, uprawianą przez zaborcę i władze socjalistyczne. Wówczas bardzo wzrosła rola „małej ojczyzny”, która była ostoją i fundamentem kaszubskości, a także wiary oraz trwania na ziemi ojców, ośrodkiem wzrostu świadomości narodowej i bastionem stawiającym intelektualny odpór obcym żywiołom. Pierwsze zainteresowanie kaszubszczyzną wykazali Niemcy w I połowie XIX w. Wówczas to pastor Lorek pobieżnie przebadał i opisał Słowińców i Kabatków. Nieco później, bardziej szczegółowo zrobił to dr Brylowski i Mrongowiusz, którzy wielokrotnie, w celach naukowych, przebywali na Kaszubach. Dopiero Florian Ceynowa, rdzenny Kaszuba, lekarz, pisarz i regionalista, z wielką pasją i zaangażowaniem wykazał zainteresowanie lokalną tradycją, kulturą i slawistyką. W przyszłym roku będziemy obchodzić 200-lecie urodzin tego wielkiego „budziciela Kaszubów”.
Regionalizm na płaszczyźnie kultury jest niczym innym jak pewną ideową konceptualizacją spraw i wizji, przyjmowanych przez mieszkańców danej społeczności za zbiorowe w oparciu o historię i tradycję, o cesze jednorodnej oraz dążeniem do uczestnictwa w procesie partycypacji w ich adaptacji. Na Kaszubach manifestujący się zwłaszcza językiem, spuścizną literacką, muzyką, sztuką oraz wykreowanymi w XX wieku strojami ludowymi. Istnieje powszechna i sentymentalna zasada zachowania status quo ante. Wspomniane te dwie wejherowskie instytucje na tej, płaszczyźnie dualizmu – ogólnonarodowego i kaszubskiego, świetnie uzupełniają się i tworzą szeroką paletę propozycji kulturalnych z którymi pokrywają się oczekiwania odbiorców. Nie sprawdziły się złowrogie wieszczenia przeciwników budowy Filharmonii Kaszubskiej, sprawnie kierowanej przez Jolantę Rożyńską. Dowodem na to jest bogata lista programowa, oferta zajęć kulturalnych, imponująca frekwencja na spektaklach, filmach i wystawach.
Muzeum Piśmiennictwa i Muzyki Kaszubsko-Pomorskiej, kierowane przez Tomasza Fopkego, jest interdyscyplinarną instytucją kultury która nie tylko działa naukowo i wydawniczo, ale też gromadzi zbiory, organizuje wystawy, występy muzyczne i prowadzi lekcje muzealne zwłaszcza o tematyce regionalnej. Edukacja regionalna (prowadzona przez Romana Drzeżdżona – doświadczonego regionalistę) jest tą formą aktywności Muzeum, która staje się coraz istotniejsza w sytuacji zetknięcia dzieci i młodzieży z postępującymi tendencjami globalizacyjnymi. Zapoznanie młodych ludzi z kulturą i dorobkiem własnego regionu jest konieczne do prawidłowego funkcjonowania we współczesnym świecie. Edukacja regionalna sprzyja rozwijaniu tolerancji i otwartości na inne kultury, umożliwia rozwijanie właściwych stosunków społecznych z przedstawicielami innych zbiorowości, uwrażliwia na dorobek kultury materialnej i niematerialnej Kaszub oraz daje poczucie wspólnotowości i łączności z dorobkiem przodków.
Jednym z podstawowych założeń programowych debaty regionalnej o kulturze powinna być także kreacja swoistej przestrzeni muzealnej w obrębie miejsc pamięci i martyrologii, zabytków historycznych i kulturalnych, znanych dla społeczności lokalnej, a co za tym idzie uzmysłowienie wartości i znaczenia lokalnego dziedzictwa kulturalnego mieszkańcom Kaszub. Choć spóźnionym, ale racjonalnym krokiem w dobrym kierunku było powołanie Muzeum Piaśnickiego w Wejherowie kierowanego przez Teresę Patsidis.
Na rzecz kultury regionalnej wiele dobrego robią biblioteki, szkoły, Uniwersytety III. Wieku, stowarzyszenia i okoliczne Gminne Ośrodki Kultury, zwłaszcza w Gościcinie i Lini. Trzeba też wspomnieć o indywidualnych artystach zamieszkujących w Wejherowie i okolicznych gminach, a zwłaszcza regionalnych twórcach: hafciarkach, rzeźbiarzach, malarzach i muzykach. Świadomie nie używam w nazwie „twórca ludowy” zgodnie z powszechną definicją to „samorodny twórca, nie mający żadnej wiedzy na temat sztuki”. A takich już nie ma. Na każdym poziomie edukacyjnym uczy się podstaw plastyki i historii sztuki. Wielki wkład w zachowanie tradycji i języka kaszubskiego mają także pisarze.
10.11.2016
Maciej Tamkun – od 40 lat jako twórca – malarz, ilustrator, poeta i eseista, promuje kulturę Ziemi Pomorskiej.
Mam spore doświadczenia w kreowaniu historii i kultury kaszubskiej. Już na początku lat 80-tych jako młody nauczyciel plastyki ściśle współpracowałem z Kaszubskim Uniwersytetem Ludowym z siedzibą we Wieżycy i Starbieninie. Moi uczniowie brali czynny udział w plenerach artystycznych i Konkursach Ludowych Talentów, obcując z twórcami regionalnymi. Współpracuję z ośrodkami kultury Gminy Wejherowo, z Biblioteką Gminy Wejherowo i Gminnym Ośrodkiem Kultury, zwłaszcza z dyrektorami Nataszą Sobczak i Janiną Borchmann. W ostatnich latach jestem współpomysłodawcą i artystycznym komisarzem plenerów malarskich, gdzie były ilustrowane obrazami: powieść A. Majkowskiego Życie i przygody Remusa, A. Labudy Mitologia kaszubska, A. Labudy Guczów Mack gôdô, powieść A. Necla Krwawy sztorm i Rewianie, J.Drzeżdżona Twarz Smętka, zbiór wierszy A. Labudy Ewanielskô spiéwa , zbiór wierszy Leona Henkego, opowiadanie A. Labudy Ostatni sąd w Mirachowie oraz opowiadanie Lecha Bądkowskiego Pieśń o miłosnym wieńcu. Organizowaliśmy także kilka plenerów związanych z historią Pomorza, z tradycją kaszubskiego rybactwa morskiego w Mechelinkach i Władysławowie. Wszystkie plenery były zwieńczone konferencjami i publikacjami naukowymi w których miałem przyjemność umieścić swoje teksty. Wszystkie konferencje były we współpracy z Uniwersytetem Gdańskim i Akademią Pomorską w Słupsku.
Jestem autorem dwóch albumów malarskich: „Pocztu władców Pomorza z Dynastii Sobiesławiców” i „Pocztu Pisarzy kaszubskich”. Łącznie do tych publikacji namalowałem 54 portrety. Są zwieńczeniem ścisłej współpracy z wejherowskim muzeum.
Kaszuby urzekają mnie, inspirują do tworzenia. Moje pejzaże noszą w sobie wizualne oddźwięki melancholijnego krajobrazu pomorskiego, mają znaczenie szersze, metafizyczne. Klimaty kaszubskie, urzekające piękno Pomorza, okoliczne jeziora i rzeki nęcą swoim urokiem. Otaczające mnie kaszubskie widoki mają metafizyczny aspekt realności, który umiejętnie podpatrzony w najbliższym otoczeniu, przekazuje nam równie złożone przesłanie, to poletko doświadczalne Pana Boga przed stworzeniem świata. Patrząc na te cuda natury chciałoby się wejść w rajską przestrzeń Puszczy Darżlubskiej by całować drzewa.
W obecnych czasach także możemy być regionalistami kaszubskimi. Lecz żeby nimi zostać, musimy należycie poznawać bogactwo naszego regionu, dbać o zabytki kultury narodowej, rodzimej, poznawać literaturę, sztukę, obyczaje, piękno krajobrazu, kaszubską kulturę, język, historię tej ziemi, przede wszystkim dzielić się tą wiedzą i edukować dzieci i młodzież. Patrząc na kulturalny dorobek naszego miasta i okolic, nie bez powodu Wejherowo okrzyknięto duchową stolicą Kaszub.
Ogniszcze
Bo Ogniszcze jak szlifowany diament świeci
w Pomorskiej refleksji wyrażania solidarności,
by czynem prostym uskrzydlić Stolemów dzieci
i rodakom zawołać że nie zostaną tylko kości.
Tekst i wiersz autorstwa Macieja Tamkuna.